Υπερπληροφόρηση, κόπωση, burn-out, stress, δυσφορία… Ακούω καθημερινά ανθρώπους να μιλούν για τις σκοτεινές στιγμές της ημέρας, ανία, κούραση, δυσχέρεια στις ανθρώπινες σχέσεις, αδυναμία να τεθούν κάποια «λειτουργικά» όρια. Αυτά είναι κάποια από τα καίρια ζητήματα που αναφέρονται. Σε αυτό το μείγμα δυσάρεστων αναφορών, κάποτε προστίθεται και η παραίτηση: «Τι κάνω τώρα;», «Άσε δεν είναι για εμένα», «Πάει, πέρασαν τα χρόνια», και άλλα παρόμοια. Τα νέα λένε ότι μπορείς να κάνει κάτι και ότι έχεις επιλογές. Εδώ και κάποιους μήνες έχω ανοίξει διάλογο με έμφαση στη διαχείριση του στρες. Αυτόν τον μήνα φωτίζω το στοιχείο της αυτοφροντίδας ως επιλογή για ανταπόκριση στο στρες και άλλες δυσάρεστες καταστάσεις της καθημερινότητας. Σε άρθρο που βρήκα δημοσιευμένο στην ιστοσελίδα Harvard Business Review, μέσα από την πολυετή εμπειρία της, η Alyssa F. Westring μιλάει για τρία εργαλεία που μπορεί να βοηθήσουν ανθρώπους να δουν με διαφορετικό τρόπο την καθημερινότητα και να αντεπεξέλθουν στις προκλήσεις, ανάλογα με το δυναμικό και τα δικά τους χαρακτηριστικά. Τι προτείνει:
Όρισε την αυτοφροντίδα με τους δικούς όρους.
Δεδομένης της πληθώρας συμβουλών για την αυτοφροντίδα, οι περισσότεροι άνθρωποι περνούν την καθημερινότητα με ένα σύνολο υποθέσεων σχετικά με το πώς πρέπει να είναι η ευεξία. Αλλά, σύμφωνα και με την A. F. Westring μόνο εσείς μπορείτε να καθορίσετε τι χρειάζεται το μυαλό, το σώμα και το πνεύμα σας για να ευδοκιμήσουν. Αυτή η προσέγγιση με βρίσκει σύμφωνη, για το λόγο αυτόν και την αναφέρω. Ίσως θέλετε να δείτε μια ταινία, να αρχίσετε ψυχοθεραπεία, ή να απέχετε από τα social media. Για να καταλάβετε τι χρειάζεστε, ξεκινήστε παρατηρώντας απλώς πότε αισθάνεστε αναζωογονημένοι ή «άδειοι». Ψάξτε για μοτίβα. Για απράδειγμα, τι σε κάνει να νιώθεις καλά; Τι σας κάνει να αισθάνεστε καταβεβλημένοι και ανήσυχοι; Στη συνέχεια, σημειώνει: Αρχίστε να δημιουργείτε τη δική σας κατανόηση για το πώς σας φαίνεται η αυτοφροντίδα.
Έλεγξε τον τρόπο σκέψεις τύπου όλα-ή-τίποτα.
Παρατηρήστε πώς σκέφτεστε να αφιερώσετε χρόνο στον εαυτό σας. Μήπως σκέφτεστε ότι πρέπει να αναθεωρήσετε πλήρως τον τρόπο ζωής σας; Κάποιοι πιστεύουν ότι πρέπει να μεταβούν από τη στέρηση ύπνου και την εξάντληση σε γκουρού υγείας και φυσικής κατάστασης μέσα σε μια νύχτα. Η ιδέα να κάνουν κάτι λιγότερο από μια καθολική μεταμόρφωση της ζωής, οδηγεί στο να αποφεύγουν να κάνουν οποιεσδήποτε αλλαγές. Κατά την A. F. Westring, το να παρατηρήσετε εάν ασχολείστε με τη σκέψη του όλα-ή-τίποτα είναι το πρώτο βήμα για τη δημιουργία μιας πιο ρεαλιστικής νοοτροπίας. Από εκεί, μπορείτε να αρχίσετε να εξερευνάτε μικρές, εφικτές αλλαγές που λειτουργούν στο πλαίσιο ολόκληρης της ζωής σας. Καθώς μαθαίνετε τι λειτουργεί και τι όχι, η περιέργεια και η αυτό-συμπόνια είναι εξαιρετικές εναλλακτικές λύσεις για τη σκέψη του όλα-ή-τίποτα και τείνουν να επιφέρουν μακροχρόνιες αλλαγές.
Αναζήτησε ευκαιρίες για ενσωμάτωση.
H προτεραιότητα στην ευεξία είναι κάτι που πρέπει να κάνουμε ξεχωριστά από τους άλλους τομείς της ζωής μας; H A. F. Westring, προτρέπει να σκεφτείτε πώς θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ο χρόνος αυτοφροντίδας για να εμπλουτίσετε την καριέρα σας (π.χ μια συνάντηση περιπάτου με έναν συνάδελφο ή μέντορα αντί για μια κλήση Zoom), να υποστηρίξετε την κοινότητά σας (μαζεύοντας σκουπίδια στη γειτονιά) ή να ενισχύσετε άλλες σχέσεις της ζωής σας μέσω κοινών δραστηριοτήτων. Αλλάζοντας τον τρόπο που σκέφτεστε για την αυτοφροντίδα, μπορείτε να κάνετε σταδιακές και ουσιαστικές αλλαγές που σας φέρνουν μεγαλύτερη ειρήνη, ενέργεια και χαρά. Με αυτόν τον τρόπο, μπορείτε να ζήσετε μόνοι σας αυτό που, σύμφωνα με τη συγγραφέα του άρθρου, έχει δείξει ξεκάθαρα η έρευνα – ότι οι επενδύσεις στην ευημερία σας, μπορούν πραγματικά να ενισχύσουν και την επαγγελματική σας επιτυχία.
Είναι δυνατό να δημιουργήσετε αρμονία στους διάφορους τομείς της ζωή, αλλά ενδεχομένως να χρειάζεται να διερευνήσετε τις προκλήσεις, να κάνετε δράσεις και να δοκιμάσετε τα αποτελέσματα.
Αφήστε πίσω τις αποσκευές. Ντυθείτε τα πιο ωραία, τα πιο βαθιά σας βλέμματα, πάρτε βαθιές ανάσες και φύγαμε ταξίδι πνεύματος και αισθήσεων. Δεν ξέρουμε τη διαδρομή, ακολουθούμε τις μελανές γραμματοσειρές των σελίδων.
«Το Καλοκαίρι» του Albert Camus είναι ένα απολαυστικό ταξίδι σε άλλους τρόπους και σε άλλους πληθυσμούς, στις αποχρώσεις του κόσμου μας. Στο πνεύμα και στο φως. Στο φως και στο πνεύμα. Κάποτε αυτά τα δυο, γίνονται ένα.
Μαζί του, μπορείτε να πάτε στο Οράν να μαζέψετε ήλιο και θέρμη, να κλέψετε λίγη από την άγρια μαγεία του βραχώδους τοπίου, της ερήμου. Να χωθείτε σε κάποιο καφενείο και πριν τη βραδινή βόλτα στην παραλία να παρακολουθήσετε έναν.. αγώνα πυγμαχίας.
Θα βρεθείτε στη θάλασσα το καλοκαίρι, ο ήλιος θα σας ζεσταίνει το κορμί κι όπως το πλοίο θα προχωράει θα προσπαθήσετε να μετρήσετε τους γλάρους στη γραμμή του ορίζοντα. Θα δείτε ήλιους αμέτρητους και φεγγάρια να αλλάζουν σχήματα και θέσεις, θα μετρήσετε της νύχτας τα αστέρια, θα μιλήσετε με τον αγέρα και θα τον νιώσετε.
Αγαπημένο μου μοτίβο -από μικρή- στον A. Camus είναι η φυγή και η επιστροφή στο Αλγέρι. Κάτω από τον ήλιο τον αφόρητο, τον γοητευτικά αμείλικτο, σου καίει το δέρμα και αφήνει ανεξίτηλα σημάδια στις αναμνήσεις. Το Αλγέρι, τόπος ευεργετημένος και χαρισματικός, μια γωνιά θεού στην Αφρική μέσα από τις λέξεις του συγγραφέα. Το δέος δεν αφήνει χώρο σε μικρότητες. Του δίνεις όλη την ψυχή σου, την εναποθέτεις εκεί, στο χώμα και στα βράχια του, χαρίζεσαι στην ομορφιά του.
Γυρνάς σελίδα κι αισθάνεσαι πάνω στην επιδερμίδα σου τη βροχή, κυλάει πάνω στο δέρμα και νοσταλγείς, ως την επόμενη σελίδα, το καλοκαίρι. Οι εικόνες του A. Camus προκλητικά ανάγλυφες. Πλάθεται από λέξεις γύρω σου το σκηνικό. Σε βάζει μέσα του να περπατήσεις, να κρυφοκοιτάξεις, να ακούσεις, να μυρίσεις, να δοκιμάσεις, να χαθείς.
Όπως και να έχει, δεν είναι ανάγνωσμα ανάλαφρο από όλες του τις όψεις. Στις διαδρομές κάτω από τον καυτό ήλιο μαζεύουμε πότε εδώ και πότε εκεί εξάρσεις προβληματισμών. Η σκέψη του νεφελώδης και απρόσμενη. Αγκαλιάζει τον άνθρωπο με στοργή και από στοργή τον χτυπάει, για να του θυμίσει τον ήλιο και ότι πρέπει να παλεύει για αυτόν.
«Κάπου, κάπου οι κατακτητές μελαγχολούν». Ο Ναπολέων παραδέχτηκε ότι το σπαθί νικιέται από το πνεύμα. Το «Σήμερα» του A. Camus ήταν ένας πόλεμος, μέσα από τα γραπτά του ήθελε να φωνάζει: «Να μη σκύψουμε ποτέ το κεφάλι μπροστά στο σπαθί, αν δεν υπηρετεί το πνεύμα». «Οι πολιτισμοί δεν πεθαίνουν εύκολα» με κάτι μυστικούς μηχανισμούς ανθίστανται, πάσχουν, μα περιέργως αυτοπροστατεύονται. Σαν τα άνθη της μυγδαλιάς, που αντέχουν το χιόνι και τη βροχή και προφέρουν τον καρπό το καλοκαίρι. «Είναι μάταιο να κλαίμε για το πνεύμα, χρειάζεται να παλέψουμε για αυτό.»
Στο κλίμα αυτό και όχι πίσω από μια άσκοπη φιλοδοξία, σε ένα από τα κείμενά του επαναφέρει το μύθο του Προμηθέα. «Οι μύθοι δεν έχουν δική τους ζωή περιμένουν να τους ενσαρκώσουμε». Τον χρησιμοποιεί για να μιλήσει για τη σκοτεινιά και την αποπνιχτική υγρασία που είχε καθηλώσει την Ευρώπη. Αναφέρομαι δυστυχώς λίγο ακόμα στην Ευρώπη του πολέμου, που έστειλε τον άνθρωπο στην τιμωρία του βράχου και του γύπα. Ο άνθρωπος έστειλε τον άνθρωπο. Έκλεισε τα μάτια και καταδίκασε τον εαυτό του. Δεν είναι εύκολο να δώσει τόπο στην οργή και να προχωρήσεις. Όμως αυτό πρέπει να κάνει όποιος θέλει να αλλάξει τον κόσμο που στα σπλάχνα του κρύβει διαμάντια.
Στο τέλος ταξίδια στην ελληνική σκέψη για να ξεγυμνώσει τον κόσμο του. Οι αρχαίοι Έλληνες λάτρεψαν τη Νέμεση που τιμωρεί όποιον ξεπερνά το μέτρο, με σκοπό να διατηρήσει την ισορροπία και όχι για να εκδικηθεί. Η δικαιοσύνη του Ηράκλειτου προστατευόταν από τις Ερινύες που καταδίωκαν όποιον δεν τη σεβόταν. Ο Σωκράτης υπερασπιζόταν με σθένος ότι το μόνο πράγμα που ήξερε ήταν ότι δεν ήξερε τίποτα. Ο Οδυσσέας, στο νησί της Καλυψώς επέλεξε από την αθανασία την επιστροφή στην πατρίδα με όλη την ταλαιπωρία της διαδρομής. Στην εποχή του A, Camus άνθρωπος πέρασε τα όρια, τσάκισε την ομορφιά, τη θυσίασε. Πλανήθηκε. Κι όμως «δε μπορούμε να ζήσουμε μισώντας ο ένας τον άλλον». Γράφτηκε σε καιρό πολέμου ή στο θρήνο πάνω από τα ερείπια. Κι όμως, στάζει γαλήνη και μεγαλοψυχία, μια πίστη στον άνθρωπο και στη δύναμή του. Πολεμά την απογοήτευση και αντιπροτείνει. Ξαγρυπνά. Ο Οδυσσέας διάλεξε τη γη.
Το βιβλίο ταξιδεύει και σε ταξιδεύει. Μετρά τα χρόνια και τις εποχές, αναθεωρεί τις αποστάσεις. Φέρνει σπαράγματα από τόπους και από σκέψεις και από αισθήματα. Τα φυλάει μέσα στο ελάχιστο σώμα των σελίδων του και τα προσφέρει.
Οι μύθοι των αρχαίων Ελλήνων συναντούν τις ωραίες γυναίκες του Οράν. Ο καυτός ήλιος και η θάλασσα αντιπαραβάλλονται με τα ραγισμένα μέλη του πολιτισμού της δύσης. Τα ανέμελα ταξίδια αντισταθμίζουν του λαβύρινθους της σκέψης του ανθρώπινου μυαλού.
Το φως είναι κινητήρια δύναμη.
Καθοδηγεί τη σκέψη, ανοίγει δρόμο στη φαντασία και σκορπίζεται. Μια εδώ και μια εκεί, σε χιλιάδες αντίτυπα και μεταφράσεις. Μας χωρίζει και μας ενώνει.
Πλησιάζω στο τέλος αυτού του κειμένου, αφουγκράζομαι την ψυχή μου, σαν κάτι να πηγαίνει να πει, «ένα ρίγος περιπέτειας τη διατρέχει» και τρέφει μια ελπίδα, ο καιρός πλησιάζει, ετοιμαστείτε και -ποιος ξέρει;- «ίσως αύριο να φύγουμε αντάμα»…
“Καλό Καλοκαίρι”
Σημείωμα: To κείμενο αυτό, το έγραψα για το φοιτητικό online περιοδικό ‘Lapsus Linguae’, από τα χρόνια που ήμουν φοιτήτρια στο τμήμα Επικοινωνίας Μέσων και Πολιτισμού στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Το ανασύρω από το αρχείο μου φέτος, στην εκπνοή του Αυγούστου 2024.
Συνηθίζεται ο μήνας Αύγουστος να είναι ο μήνας των διακοπών. Για πολλούς ανθρώπους. Είναι ο μήνας με το pick στο χώρο εργασίας για κάποιους άλλους, ειδικά στην Ελλάδα που είναι μια χώρα τουριστική, ο Αύγουστος είναι ο μήνας που βρίσκει ορισμένα από τα ταμεία των επιχειρήσεων, πραγματικά να γεμίζουν με έσοδα. Δυστυχώς, για την Ελλάδα, ο μήνας Αύγουστος είναι κάποιες φορές ο μήνας με πολυάριθμες ανεπιθύμητες πυρκαγιές στο φυσικό μας πλούτο. Είναι επίσης ο μήνας της μεγάλης γιορτής της Παναγιάς. Όποια από τις παραπάνω καταστάσεις και να σε εκφράζει περισσότερο, πιστεύω θα βρεις αξία σε αυτό εδώ το post για το στρες και την ενσυνειδητότητα.
Εδώ και κάποιους μήνες σε αυτό εδώ το blog γίνεται λόγος για το στρες, σε ενημερωτικό και εκπαιδευτικό πλαίσιο, με σκοπό την ενημέρωση και την πρόληψη σε εφικτό επίπεδο. Είναι ευχής έργο να συμβάλλουμε έστω και λίγο στη μείωση των επιπέδων του στρες για τους ανθρώπους. Αυτό το μήνα ανασύρω από το αρχείο μου, υλικό από μια εκδήλωση του Πανεπιστημίου του Harvard περίπου από το 2016. Η δημοσίευση αυτή συνδέεται με τα μέλη της επιστημονικής κοινότητας: John Denninger, MD, PhD, Sara Lazar, PhD και David Vago, PhD και τη διοργάνωση με τον τίτλο: ‘Now and Zen’. Μας παρέχουν πληροφορίες για το πώς η ενσυνειδητότητα μπορεί να τροποποιήσει το νου του ανθρώπου και να βελτιωθεί η υγεία του ανθρώπου.
Σύμφωνα με τα στοιχεία, μια ερευνητική μελέτη δείχνει ότι η γιόγκα ή ο διαλογισμός μπορούν να συντελέσουν στην μείωση των επισκέψεων στο γιατρό. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι «Τα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με το άγχος ευθύνονται για έως και το 80% των επισκέψεων στον γιατρό και αποτελούν την τρίτη υψηλότερη δαπάνη υγειονομικής περίθαλψης, πίσω μόνο από τις καρδιακές παθήσεις και τον καρκίνο. Αλλά μόλις το 3% των γιατρών μιλάει πραγματικά στους ασθενείς για το πώς να μειώσουν το άγχος. Οι πρακτικές νου-σώματος όπως η γιόγκα και ο διαλογισμός έχει αποδειχθεί ότι μειώνουν το στρες ενισχύοντας τη χαλάρωση και μειώνοντας τις ορμόνες του στρες όπως η κορτιζόλη.» Συνεχίζοντας, σε αυτή την έκδοση σημειώνεται ότι έχει αποδειχθεί ότι πρακτικές όπως η γιόγκα έχουν πολλά οφέλη για την υγεία, συμπεριλαμβανομένης της βελτίωσης της υγείας της καρδιάς και της ανακούφισης από την κατάθλιψη και το άγχος.
Με αναφορά σε άρθρο του Harvard Business Review, γίνεται λόγος για μια μελέτη με άτομα που συμμετείχαν στο πρόγραμμα ενσυνειδητότητας κάποιας εταιρείας που προσφέρει δωρεάν προγράμματα γιόγκα και διαλογισμού στους εργαζόμενούς της. Τα ευρήματα περιλαμβάνουν: 28% μείωση του στρες, 20% καλύτερο ύπνο και 19% λιγότερο πόνο, καθώς και αύξηση στην παραγωγικότητα των εργαζομένων αξίας περίπου 3.000 $ ανά εργαζόμενο ανά έτος.
Η Δρ. Anne Fabiny, πρώην αρχισυντάκτρια στο Harvard Women’s Health Watch, συμπληρώνει ότι λίγα λεπτά συγκέντρωσης κάθε μέρα μπορούν να μειώσουν το στρες, τον πόνο, την κατάθλιψη και πολλά άλλα. Η ίδια δηλώνει χαρακτηριστικά: «Δεν μπορείτε να δείτε ή να αγγίξετε το στρες, αλλά μπορείτε να αισθανθείτε τις επιπτώσεις του στο μυαλό και το σώμα σας. Βραχυπρόθεσμα, το στρες επιταχύνει τον καρδιακό ρυθμό και την αναπνοή σας και αυξάνει την αρτηριακή σας πίεση. Όταν είστε συνεχώς υπό στρες, τα επινεφρίδια σας υπερπαράγουν την ορμόνη κορτιζόλη. Η υπερβολική έκθεση σε αυτή την ορμόνη μπορεί να επηρεάσει τη λειτουργία του εγκεφάλου, του ανοσοποιητικού συστήματος και άλλων οργάνων. Το χρόνιο στρες μπορεί να συμβάλει σε πονοκεφάλους, άγχος, κατάθλιψη, καρδιακές παθήσεις… Αν και μπορεί να μην είστε σε θέση να εξαλείψετε τις ρίζες του στρες, μπορείτε να ελαχιστοποιήσετε τις επιπτώσεις του στο σώμα σας. Μία από τις πιο εύκολες και πιο εφικτές τεχνικές ανακούφισης από το στρες είναι ο διαλογισμός, ένα πρόγραμμα στο οποίο εστιάζεις την προσοχή σου προς τα μέσα για να προκαλέσεις μια κατάσταση βαθιάς χαλάρωσης. Αν και η πρακτική του διαλογισμού είναι χιλιάδων ετών, η έρευνα για τα οφέλη του στην υγεία είναι σχετικά νέα, αλλά πολλά υποσχόμενη». «Αλήθεια, θα σας βοηθήσει να μειώσετε την αρτηριακή σας πίεση, αλλά και πολλά περισσότερα: μπορεί να βοηθήσει τη δημιουργικότητά σας, τη διαίσθησή σας, τη σύνδεσή σας με τον εσωτερικό σας εαυτό», λέει η Burke Lennihan, που δίδαξε διαλογισμό στο Κέντρο Ευεξίας του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ.
Πλούσιο το υλικό που υπάρχει για τη σημασία της ενσυνειδητότητας σε σχέση με το στρες και αξιοσημείωτη η πορεία διερεύνησης, πρακτικής δοκιμής και αποτελεσμάτων. Το ταξίδι περιλάμβάνει προσεκτικά βήματα, ενημέρωση, συμβολή ειδικών όταν αυτό χρειάζεται και φυσικά τόλμη για βελτίωση.
Σε προσωπικό επίπεδο, σε ομάδες υλοποίησης, σε πλαίσιο coaching και mentoring έχω διαμορφώσει διαδικασίες εξέλιξης με τη βοήθεια διαγραμμάτων. Τρία από αυτά τα σχήματα, δίνω επιγραμματικά σήμερα σε αυτό το post. Έπειτα από πέντε περίπου έτη, κατά τα οποία σχετίζομαι πιο στενά με το coaching, την εξέλιξη και την προσωπική ανάπτυξη, καθώς έχω αξιοσημείωτη αγάπη για την εκπαίδευση, έχω καταγράψει κάποια σχήματα που έχουν συμβάλλει σε περιόδους βελτίωσης και επίτευξης στόχων. Καθώς έχω παρακολουθήσει πολλές εκπαιδεύσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό και έχοντας επιχειρήσει να δοκιμάσω τα μοντέλα, τα κοινοποιώ σήμερα εδώ. Αν είσαι σε αρχικό στάδιο στην προσωπική ανάπτυξη, αν θέλεις να αρχίσεις τώρα ή αν αυτά τα σχήματα προσδίδουν κάτι στην εμπειρία σου, τότε απευθύνονται σε εσένα. Καλή ανάγνωση.
Προσωπική – Κοινωνική – Επαγγελματική Εξέλιξη και Αρμονία
H ισορροπία ανάμεσα στην προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική ζωή συνδέεται με την ποιότητα ζωής του ανθρώπου, την πνευματική και συναισθηματική ευημερία. Η καθημερινότητα έχει προκλήσεις και δοκιμασίες. Η ζωή διαρκώς μας καλεί να κάνουμε το επόμενο βήμα.
Σε ποιο βαθμό έχεις ικανοποίηση από τη προσωπική σου ζωή; Από την κοινωνική; Από την επαγγελματική;
Συνήθως όταν ένας από τους τομείς αυτούς δεν είναι στα αποδεκτά επίπεδα ικανοποίησης «παρασύρει» και του άλλους, μειώνοντας την ευχαρίστηση που αντλούμε από την καθημερινότητά μας.
Κοιτώντας αυτό το διάγραμμα, βρίσκεις ένα σχήμα που αποτέλεσε βασικό στοιχείο για την βελτίωση της σχέσης με τον εαυτό και των σχέσεων με άλλους ανθρώπους, τη δημιουργικότητα, την παραγωγικότητα, τη συναισθηματική επίγνωσή, την επαγγελματική συμβολή και τη διαχείριση αλλαγής σε διαφορετικά επίπεδα.
Ένταξη Νέων Τεχνολογιών και Παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης στις διεργασίες.
Στο προσωπικό, κοινωνικό και επαγγελματικό σκηνικό, η εξέλιξη και η ενσωμάτωση της αλλαγής είναι καίριο ζητούμενο. Η τεχνολογία είναι δομικό στοιχείο της εξέλιξης σε ποικίλα επίπεδα και πολυάριθμους τομείς με τους οποίους ερχόμαστε σε επαφή από τα πρώτα χρόνια της ζωή μας. Σε εκπαιδευτικό πλαίσιο, μέσα στην κοινωνική οργάνωση αλλά και στον επαγγελματικό στίβο, οι τεχνολογίες και πλέον η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη ανοίγουν δυνατότητες και εγείρουν ερωτήματα για την πρόοδο αλλά και τους τρόπους εφαρμογής. Η εκπαίδευση και το coaching συντελούν στη γνώση και ομαλή ενσωμάτωση των νέων στοιχείων, όπως και στη διαχείριση της αλλαγής.
Ποια στοιχεία «εμποδίζουν» την εξέλιξη και την αφομοίωση της νέας γνώσης; Είναι η διαχείριση χρόνου; Οι τομείς δραστηριότητας του ατόμου; Οι ευκαιρίες εκπαίδευσης; Το κίνητρο; Συναισθηματικά εμπόδια όπως φόβος, ανησυχία, ανασφάλεια;
Ένα απλό σχεδιάγραμμα για την εκκίνηση του εντοπισμού των ζητημάτων και της επίλυσής τους δίνεται στην ακόλουθη εικόνα.
Τα τρία “Ο” : Όραμα – Οργάνωση – Ολοκλήρωση
Η αξία του οράματος όταν αρχίζουμε νέα σχέδια για τη ζωή μας είναι μεγάλη. Συχνά η έννοια και διατύπωση του οράματος προϋποθέτει δεξιότητες, χρειάζεται γνώση και πλάνο για την χάραξη πορείας. Το στοιχείο της οργάνωσης κατά τη διαδικασία είναι δομικό. Η ιδέα αυτή είναι συνυφασμένη με τις ικανότητες προσαρμογής και εύρεσης λύσεων όταν η στρατηγική προσκρούει σε αντιστάσεις σε προσωπικό, κοινωνικό ή επαγγελματικό επίπεδο σε τοπική ή παγκόσμια κλίμακα. Ακόμα και η αναδιατύπωση είναι πιθανό να χρειαστεί έπειτα από εφαρμογή και δοκιμή στην πράξη. Όταν φθάνει η ολοκλήρωση, αυτό συνδέεται με αισθήματα πληρότητας και έχει κάποιο αντίκτυπο σε προσωπικό, κοινωνικό, επαγγελματικό κλάδο. Αυτός ο αντίκτυπος ενδυναμώνει τα επόμενα στάδια, τα νέα σχέδια για επόμενους προορισμούς και υλοποιήσεις.
Είτε πρόκειται για επαγγελματικές υποχρεώσεις, οικογενειακές ευθύνες ή προσωπικά ζητήματα, το στρες μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την υγεία και την ευημερία μας. Ωστόσο, υπάρχει ένα ισχυρό εργαλείο που μπορεί να αποδειχτεί ως βοηθητικό στη διαχείριση του στρες: η συνεργασία. Η συνεργασία δεν είναι απλά μια διαδικασία συντονισμού ενεργειών, είναι επίσης μια βαθύτερης ουσίας επιλογή που εμπλέκει την αλληλοϋποστήριξη, την αλληλεγγύη και την αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων. Όταν συνεργαζόμαστε μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα υποστηρικτικό δίκτυο που μειώνει το αίσθημα απομόνωσης και να ενισχύσει την ψυχική μας ανθεκτικότητα.
Πώς η Συνεργασία Βοηθά στη Διαχείριση του Στρες
Κοινή Επίλυση Προβλημάτων: Όταν αντιμετωπίζουμε δύσκολες καταστάσεις, η συνεργασία με άλλους μπορεί να προσφέρει νέες προοπτικές και λύσεις. Η συλλογική σκέψη και η ανταλλαγή ιδεών συμβάλλουν στη δημιουργία πιο αποτελεσματικών στρατηγικών αντιμετώπισης.
Κοινωνικές ομάδες: Η παρουσία άλλων ανθρώπων σε στιγμές άγχους μπορεί να προσφέρει ψυχολογική ανακούφιση. Οι φίλοι, οι οικογένεια ή οι συνάδελφοι μπορούν να προσφέρουν συναισθηματική υποστήριξη και πρακτική βοήθεια, μειώνοντας έτσι την πίεση που νιώθουμε.
Μείωση της Απομόνωσης: Το αίσθημα μοναξιάς και απομόνωσης μπορεί να επιδεινώσει το στρες. Η συνεργασία ενισχύει την αίσθηση του ανήκειν και δημιουργεί έναν κύκλο ανθρώπων στους οποίους μπορούμε να βασιστούμε.
Μοιρασμένες Ευθύνες: Ο καταμερισμός των εργασιών και των ευθυνών μπορεί να μειώσει το βάρος που νιώθουμε. Όταν δουλεύουμε σε ομάδες, οι ευθύνες κατανέμονται και δεν πέφτουν όλες σε ένα άτομο, κάτι που μειώνει το συνολικό στρες.
Παραδείγματα Συνεργασίας στην Καθημερινότητα
Επαγγελματικό Περιβάλλον: Οι ομάδες εργασίας και οι συνεργασίες μεταξύ των συναδέλφων μπορούν να βελτιώσουν την απόδοση και να μειώσουν το στρες που σχετίζεται με την εργασία. Μέσω τακτικών συναντήσεων και επικοινωνίας, τα μέλη της ομάδας μπορούν να διαχειριστούν καλύτερα τις προθεσμίες και τις απαιτήσεις των έργων.
Οικογένεια και Φίλοι: Οι στενές σχέσεις με την οικογένεια και τους φίλους μπορούν να προσφέρουν σταθερότητα και υποστήριξη σε περιόδους άγχους. Οι κοινές δραστηριότητες και η αλληλοβοήθεια ενισχύουν τους δεσμούς και δημιουργούν ένα περιβάλλον ασφάλειας.
Κοινότητες και Ομάδες Ενδιαφέροντος: Η συμμετοχή σε κοινότητες ή ομάδες με κοινά ενδιαφέροντα μπορεί να προσφέρει έναν επιπλέον πόρο υποστήριξης. Οι δραστηριότητες που γίνονται μαζί με άλλους, όπως τα χόμπι ή οι εθελοντικές δράσεις, ενισχύουν την αίσθηση του σκοπού και της σύνδεσης.
Συνεργασία με ειδικο ψυχικής υγείας: Καθώς συχνά αναφέρεται, αν τα συμπτώματα είναι έντονα και για παρατεταμένα χρονικά διαστήματα, είναι σημαντικό να υπάρχει συνεργασία με ειδικό ψυχικής υγείας.
Ιδέες για Αποτελεσματική Συνεργασία
Ανοικτή Επικοινωνία: Η ειλικρινής και ανοιχτή επικοινωνία είναι το κλειδί για την αποτελεσματική συνεργασία. Εξασφαλίστε ότι όλα τα μέλη της ομάδας έχουν την ευκαιρία να εκφράσουν τις σκέψεις και τις ανησυχίες τους.
Κατανόηση και Ενσυναίσθηση: Προσπαθήστε να κατανοήσετε τις προοπτικές και τα συναισθήματα των άλλων. Η ενσυναίσθηση προωθεί την αλληλοκατανόηση και την υποστήριξη.
Ευελιξία: Δεχθείτε ότι οι απόψεις και οι προσεγγίσεις των άλλων μπορεί να διαφέρουν από τις δικές σας. Η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα είναι σημαντικές για την επιτυχημένη συνεργασία.
Αναγνώριση και Εκτίμηση: Αναγνωρίστε και εκτιμήστε τις προσπάθειες των άλλων. Η θετική ενίσχυση μπορεί να ενδυναμώσει τους συνεργάτες και να βελτιώσει τη συνολική συνεργασία.
Η συνεργασία είναι ένα πολύτιμο εργαλείο στη διαχείριση του στρες. Μέσω της κοινής προσπάθειας και της αλληλοϋποστήριξης, μπορούμε να μειώσουμε το αίσθημα απομόνωσης, να βελτιώσουμε την ανθεκτικότητά μας και να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις της ζωής με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Μέσα σε μια καθημερινότητα στην οποία το στρες είναι συχνά αναπόφευκτο, η συνεργασία προσφέρει μια ισχυρή απάντηση στην επιλογή μας να διατηρήσουμε την ψυχική και σωματική μας υγεία.
Ο σύγχρονος τρόπος ζωής μπορεί να προκαλέσει στρες σε μαθητές, φοιτητές και εργαζόμενους. Η διαχείριση του στρες είναι σημαντική για την ψυχική και σωματική υγεία, καθώς και για την αποδοτικότητα και την ευημερία. Με αφορμή την περίοδο των εξετάσεων, μου ζητήσατε κάποιες ιδέες για πιθανές στρατηγικές που θωρακίζουν το άτομο. Ακολουθούν μερικές ιδέες και στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση του στρες και να βελτιώσουν την καθημερινή ζωή αυτών των ομάδων.
Μαθητές
Οργανώστε τον χρόνο σας: Ο κακός προγραμματισμός μπορεί να αυξήσει το στρες. Η δημιουργία ενός ημερολογίου με τις σχολικές εργασίες, τις εξετάσεις και τις εξωσχολικές δραστηριότητες μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να αισθάνονται πιο οργανωμένοι και λιγότερο πιεσμένοι.
Άσκηση: Η φυσική άσκηση έχει αποδειχθεί ότι μειώνει το άγχος και βελτιώνει τη διάθεση. Ακόμη και μια σύντομη βόλτα ή μερικές ασκήσεις στο σπίτι μπορούν να κάνουν μεγάλη διαφορά.
Χόμπι και δραστηριότητες: Οι μαθητές είναι καλό να αφιερώνουν χρόνο σε δραστηριότητες που τους ευχαριστούν, όπως η ζωγραφική, η μουσική, το παιχνίδι ή το διάβασμα ενός βιβλίου. Αυτές οι δραστηριότητες μπορούν να αποτελέσουν μια ευχάριστη απόδραση από το άγχος της καθημερινότητας.
Επικοινωνία: Η συζήτηση με φίλους, γονείς ή δασκάλους για το πώς αισθάνονται μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να διαχειριστούν το άγχος. Η συναισθηματική υποστήριξη είναι πολύτιμη.
Φοιτητές
Διαχείριση χρόνου: Η χρήση εργαλείων όπως το ημερολόγιο ή εφαρμογές διαχείρισης χρόνου μπορεί να βοηθήσει τους φοιτητές να διαχειριστούν καλύτερα τις σπουδές, την εργασία και τις κοινωνικές υποχρεώσεις τους.
Τακτικά διαλείμματα: Οι μακρές ώρες μελέτης χωρίς διαλείμματα μπορεί να αυξήσουν το στρες και την κόπωση. Προτείνεται να γίνονται τακτικά διαλείμματα κατά τη διάρκεια της μελέτης για να αναζωογονηθεί το μυαλό.
Υγιεινή διατροφή: Η διατροφή επηρεάζει σημαντικά την ενέργεια και τη διάθεση. Η κατανάλωση υγιεινών τροφίμων όπως φρούτα, λαχανικά και πρωτεΐνες μπορεί να βοηθήσει τους φοιτητές να αισθάνονται καλύτερα και πιο συγκεντρωμένοι.
Επαρκής ύπνος: Ο ποιοτικός ύπνος είναι ζωτικής σημασίας για την ψυχική και σωματική υγεία.
Εργαζόμενοι
Οριοθέτηση χρόνου εργασίας: Είναι σημαντικό να υπάρχουν σαφή όρια μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής. Ο καθορισμός συγκεκριμένων ωρών εργασίας και η αποφυγή της εργασίας εκτός αυτών των ωρών μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του στρες.
Δημιουργία ευχάριστου χώρου εργασίας: Ένας καθαρός και οργανωμένος χώρος εργασίας μπορεί να βελτιώσει τη διάθεση και την αποδοτικότητα. Προσθέστε προσωπικές πινελιές, όπως φωτογραφίες ή φυτά, για να κάνετε τον χώρο πιο φιλόξενο.
Χαλαρωτικές δραστηριότητες: Η συμμετοχή σε δραστηριότητες όπως η γιόγκα, ο διαλογισμός, οι τεχνικές αναπνοής, η φροντίδα των φυτών και του κήπου, μπορεί να μειώσει το άγχος και να βελτιώσει τη συγκέντρωση και την ευεξία.
Συζήτηση με συναδέλφους: Η επικοινωνία με συναδέλφους για επαγγελματικά και προσωπικά θέματα μπορεί να προσφέρει υποστήριξη και να μειώσει το άγχος. Ένα ισχυρό δίκτυο υποστήριξης στον χώρο εργασίας είναι πολύτιμο.
Κοινές στρατηγικές για όλους
Αυτοφροντίδα: Είναι σημαντικό όλοι να αφιερώνουν χρόνο για τον εαυτό τους. Μικρές απολαύσεις όπως ένα ζεστό μπάνιο, η ανάγνωση ενός βιβλίου ή η ακρόαση μουσικής μπορούν να κάνουν θαύματα.
Θέσπιση ρεαλιστικών στόχων: Ο καθορισμός ρεαλιστικών στόχων και η αποφυγή της τελειομανίας μπορεί να μειώσει το άγχος και να βελτιώσει την αποδοτικότητα.
Ζητήστε βοήθεια: Αν το στρες γίνεται ανυπόφορο, μην διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια από επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Ένας σύμβουλος ή ψυχολόγος μπορεί να προσφέρει στρατηγικές και υποστήριξη για τη διαχείριση του άγχους.
Η διαχείριση του στρες είναι απαραίτητη για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής μαθητών, φοιτητών και εργαζομένων. Με την εφαρμογή αυτών των στρατηγικών και την αναγνώριση της σημασίας της αυτοφροντίδας, μπορούμε να επιτύχουμε μια πιο ισορροπημένη και υγιή καθημερινότητα. Η υιοθέτηση αυτών των πρακτικών μπορεί να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε το άγχος με επιτυχία και να ζήσουμε μια πιο ευτυχισμένη και παραγωγική ζωή.
Ο ηθοποιός δίνει τον εαυτό του ως δώρο… Το θυμάμαι αυτό να το διαβάζω σε κάποιο βιβλίο, κάποιου ανθρώπου του θεάτρου, όταν έγραφα την εργασία μου για το Πανεπιστήμιο, στο Λονδίνο. Και εκεί θυμάμαι, πραγματικά, αναρωτήθηκα: «Αυτό είμαι; Ένας άνθρωπος, που όταν είναι ηθοποιός, δίνει τον εαυτό του ως δώρο, στο φιλοθέαμον κοινό;» Ακολούθησαν πολλά ερωτήματα έκτοτε με ποικίλες απαντήσεις. Τώρα που σου γράφω αυτές τις γραμμές, έρχεται στο νου μου η Performance, της διπλωματικής μου εργασίες με το «σωτήριο» τίτλο: Absent. Εκεί αποτυπώθηκαν ερωτήματα για καταστάσεις της ζωής ή για την τέχνη, καθώς και προσεγγίσεις για τη μεθοδολογία της δημιουργίας, ως μιας πιο προσωπικής διαδρομής. Θυμάμαι αχνά, να πραγματεύομαι ζητήματα ψυχικής υγείας που αναδύονται σχετιζόμενα με την ανταπόκριση του ατόμου στις δυσμενείς συνθήκες του συλλογικού γίγνεσθαι. Με συμπαρέσυραν θυμάμαι, κατά κάποιο τρόπο. Σήμερα ωστόσο, δεν ανοίγω τόσο το διάλογο για εκείνο το έργο, αλλά για τρία άλλα που είχα δει ως φοιτήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, αλλά και σπουδάστρια σε Σχολές Δραματικής Τέχνης στην Αθήνα, προτού βέβαια να κινήσω το ταξίδι για το Λονδίνο. Εδώ και χρόνια, τριγυρίζουν στο νου μου ερωτήματα για το Θέατρο και το ρόλο του σε πολλαπλές εκφάνσεις της ζωής όπως προσωπικές και κοινωνικές σχέσεις, επαγγελματικές και κοινωνικές δεξιότητες, ευρύτερα πεδία γνώσης και διεπιστημονικές προσεγγίσεις, αλλά και πιο πρόσφατα η σχέση του με τη βιωσιμότητα.
Κάποια από αυτά τα ερωτήματα συνδέονται άμεσα ή έμεσα με την ψυχική υγεία, την ψυχολογία και την υγεία του νου. Από πολλές και πάλι πλευρές. Ως φοιτήτρια, ως σπουδάστρια, βοηθός σκηνοθέτη, ηθοποιός, δημιουργός, συγγραφέας, σκηνοθέτης, performer που υπήρξα, αλλά και μέσω της ενασχόλησής μου σε θεωρητικό πλαίσιο με το θέατρο εγείρονταν πάντοτε πολλά ερωτήματα στα οποία καλούμουν να απαντήσω. Μετέπειτα άρχισα να δρω ως εκπαιδεύτρια και φυσικά οι συνθήκες της ζωής σε πολλαπλά επίπεδα (όπως προσωπικό, ακαδημαϊκό, κοινωνικό, επαγγελματικό) με έφεραν στα μονοπάτια του Life Coaching και του «Αυθεντικού» Coaching με πιστοποιήσεις. (Τι είναι αυτές οι Αμερικανιές, θα ρωτήσεις με καυστικό χιούμορ…) Πολύ καλές μέθοδοι, σύμφωνα με έγκριτες πηγές είναι μια απάντηση. Υπάρχουν οργανισμοί όπως ο ICF στην Αμερική ή ο ΑC (Association for Coaching) και ο ΕΜCC (European Mentoring & Coaching Council) που συνεργάζονται για τον Παγκόσμιο Κώδικα δεοντολογίας για coaches, μέντορες και επόπτες. Το Coaching καταπιάνεται με στοιχεία της ζωής και της οργάνωσης τομέων της ανθρώπινης δραστηριότητας, προκειμένου να υπάρχει συνοχή και αρμονία και (γιατί όχι;) αποτελεσματικότητα στα βήματα, στις επιλογές, στις πράξεις του ανθρώπου. Κάποια χαρακτηριστικά ομοιάζουν με στοιχεία με τα οποία καταπιάνονται και οι ειδικοί ψυχικής υγείας, όμως αυτό γίνεται με τρόπο που συνάδει με την εκπαίδευση και υπάγεται σε κώδικες δεοντολογίας. Το Coaching, μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής, είναι συνυφασμένο μεταξύ άλλων, με ζητήματα όπως η Συναισθηματική Νοημοσύνη, η Αυτογνωσία, η Αναγνώριση και η Αυτό-κατευθυνόμενη Μάθηση, που μπορούν να συμβάλλουν στη βελτίωση της εμπειρίας της ζωής. Οι coaches συνεργάζονται με ειδικούς ψυχικής υγείας όταν οι περιστάσεις το χρειάζονται. Σε κάποιες των περιπτώσεων οι ίδιοι οι ειδικοί ψυχικής υγείας είναι και coaches. Επίσης, coaches μπορεί να υπάρχουν και σε άλλους τομείς της ζωής, ανάλογα με το επιστημονικό τους υπόβαθρο. Όμως εδώ, αυτό εδώ το κείμενο συντάσσεται με αφορμή τη σχέση Θεάτρου – Εξέλιξης – Ανθρώπου , που διερευνώ και πιο συγκεκριμένα έχω κατεύθυνση να φωτίσω κάποιες πτυχές της ψυχικής υγείας.
Τρία έργα: Τζο Πένχολ: Μπλε Πορτοκαλί, Σάρα Κέιν: 4.48, Νίκολας Ράιτ: Η κυρία Κλάιν. Τρεις συγκλονιστικές εμπειρίες. Έτσι όπως τα βλέπω τώρα, έπειτα από χρόνια, μέσα από το «καλειδοσκόπιο» της ζωής, μάλλον «έπεσα στα βαθιά», μου φαίνεται, με μια πρώτη εκτίμηση. Θεατρικές παραστάσεις στα πρώτα έτη των σπουδών μου και λίγο αργότερα… Ο πόνος, οι αντιφάσεις, οι συγκρούσεις, οι αμφισβητήσεις… Το φως έμοιαζε λιγοστό και τα προβλήματα αρκετά.
Μέσα στο πρόγραμμα της παράστασης 4.48 (της Ρούλας Πατεράκη) διαβάζουμε κείμενο της Δραματολόγου, Ιωάννας Μπλάτσου: «Το 1965 ήταν ο Σωσμένος του Έντουαρντ Μποντ. Το 1995 ήταν το Ανάθεμά τους, της Σάρα Κέιν. Το 1996 ακολούθησε το ShoppingandFucking του Μαρκ Ρέιβενχιλ. Γραμμένα για να σοκάρουν και να ταρακουνήσουν τη λιμνάζουσα λονδρέζικη θεατρική σκηνή στις αρχές της δεκαετίας του ’90, και τα τρία έργα απεικονίζουν την απύθμενη φρίκη που ελλοχεύει στο ανθρώπινο συλλογικό ασυνείδητο. Η Σάρα Κέιν μαζί με τους Μαρκ Ρέινβενχιλ, Πάτρικ Μάρμπερ, Ρεμπέκα Πρίτσαρντ, Τζο Πένχολ κα πολλούς άλλους ανήκει στη νέα θεατρική γενιά κυρίως Λονδρέζων δραματουργών τη γνωστή ‘στα μούτρα γενιά’ που πειραματιζόμενοι σε επίπεδο γλώσσας, φόρμας και θεματολογίας ώθησαν τις ηθικές αξίες και τα ταμπού του κοινού τους πέρα από κάθε αποδεκτή, ως τώρα, νόρμα και σύμβαση.» Το κείμενο του 4.48΄ είναι, για εμένα, τόσο σκληρό και αποσπασματικό, που συλλογίζομαι πώς να περάσω ακόμα και κάποιες από τις φράσεις. Θα αναφέρω το γεγονός, ότι η συγγραφέας Σάρα Κέιν, βρέθηκε κρεμασμένη σε δωμάτιο νοσοκομείου. Το έργο της, πολύ ανατρεπτικό, έχει εγείρει αντιδράσεις και ερωτήματα σχετικά με το πώς διαχειριζόμαστε κείμενα ενός ανθρώπου που καταπιάνεται με τη σκοτεινή πλευρά της ζωής, αλλά και την ίδια την επεισοδιακή βιογραφία της.
Το Μπλε/Πορτοκαλί σκηνοθέτησε η Ρούλα Πατεράκη. Στη σκηνή τότε, μέσα στο Απλό Θέατρο είδα με σειρά εμφάνισης, το Σταύρο Καλλιγά, τον Αλέξανδρο Σταύρου και τον Ηλία Λογοθέτη. Κάτι μου θυμίζει, ότι μας είχε πει σε κάποιο μάθημα του να πάμε εκεί, ο Γιώργος Βέλτσος. Στα 18-19 περίπου έτη μου, κάθισα στη θέση του θεατή. Από την αρχή της παράστασης είχα παγώσει. Στη συνέχεια με συνεπήρε το έργο που διαδραματιζόταν μπροστά στα μάτια μου. Σε κάποιες στιγμές, το βίαιο λεξιλόγιο, το πολύ σκληρό πρόσωπο της ζωής μέσα στο νοσοκομείο ψυχικών νόσων με έφερνε σε μια δυσάρεστη κατάσταση. «Η ζωή, λέει ο Πένχολ, μοιάζει καθαρή και κούκλα, αλλά το σκοτάδι πάντα βρίσκεται ένα στραβοπάτημα πιο κει. Και επειδή οι απελπισμένοι χαρακτήρες του, οι αποσβολωμένοι, αποτυχημένοι και μοναχικοί παραξενιάρηδες, δεν μπορούν να βρουν λύσεις, οι βίαιες ζωές του αμφισβητούν υπόγεια την πρόσχαρη αισιοδοξία της κατεστημένης κοινωνίας», αναφέρεται σε απόσπασμα από το BritishDramaToday, καταχωρημένο στο πρόγραμμα της παράστασης. Η πιο δύσβατη πλευρά της ζωής, ανάμεσα σε ασθενείς και ειδικούς υγείας, αγγίζοντας κάποια από τα ύψιστης ευθύνης ζητήματα που αντιμετωπίζουν ξεδιπλώνεται στο έργο αυτό. Αν με ρωτάς σήμερα, έπειτα από κάποια χρόνια δυσμενών εμπειριών στο χοροστάσιο της ζωής, θα σου έλεγα, πως από βαθιά μέσα μου εστιάζω σε πολύ περισσότερες εμπειρίες που ενισχύουν την ενδυνάμωση των θετικών βιωμάτων. Αυτό που κρατάω από αυτή την παράσταση, είναι η τάση να μεταφερθεί ένα μήνυμα βοήθειας προς το συνάνθρωπο που είναι σε πιο αδύνατη θέση και υποφέρει μέσα στον «όποιον» κόσμο, που σε αυτή την περίπτωση, ενέχει τη δυσμένεια της «ψυχικής νόσου».
Σε μια λίγο μεγαλύτερη απόσταση από τα δυο αυτά έργα, με διαφοροποιημένη διάσταση σχετιζόμενη με την ψυχική υγεία, εισέρχεται στο διάλογο, Η Κυρία Κλάιν. Είδα το θεατρικό έργο στο Θέατρο Εξαρχείων, με την Ελένη Χατζηαργύρη, τη Χριστίνα Αλεξανιάν και την Αννίτα Δεκαβάλλα, σε σκηνοθεσία Τάκη Βουτέρη, περί τα 2002. Το έργο γράφτηκε με αφορμή μια βιογραφία της ψυχαναλύτριας Μέλανι Κλάιν. Για την ψυχανάλυση, ο ίδιος ο συγγραφέας, Νίκολας Ράιτ, σε κείμενό του, στο πρόγραμμα, που έχω κρατήσει ως αναμνηστικό από την παράσταση λέει: « Δεν ήξερα τίποτα σχεδόν για ψυχανάλυση, ούτε βέβαια είχα πάει ποτέ σε ψυχαναλυτή… Την ίδια εποχή, διάβασα και τη βιογραφία που έγραψε η Φύλις Γκρόσκουρτ για τη μεγάλη ψυχαναλύτρια Μέλανι Κλάιν. Το βιβλίο αυτό μου έδωσε το σπόρο για την ιστορία ενός καινούριου έργου… Οι θεωρίες της Κλάιν είναι μεν πολύπλοκες, αλλά βασίζονται σε κάτι πολύ απλό και ξεκάθαρο: πρώτη εκείνη ανέλυσε διεξοδικά και εις βάθος την εσωτερική βία που χαρακτηρίζει τη βρεφική και την παιδική ηλικία. Το κλειδί της σκέψης της βρίσκεται στο φαινόμενο της “προβολής”: στο ότι δηλαδή εκτοξεύουμε την οργή και το μίσος μας πάνω στο πιο κοντινό μας πρόσωπο, με αποτέλεσμα πάντα αυτή η οργή και το μίσος να επιστρέφουν σε εμάς παραμορφωμένα και μεγεθυμένα. Αυτή η καταιγιστική ανταλλαγή συναισθημάτων και αντιδράσεων μεταξύ βρέφους και μητέρας είναι που διαμορφώνει τη δομή και την πορεία της συναισθηματικής ζωής των ενηλίκων». Ο συγγραφέας συμπληρώνει επίσης ότι μέσα από την προσωπική του έρευνα: «Η ψυχανάλυση, όπως συχνά τονίζουν οι επικριτές της, είναι ένα ερμητικά κλειστό σύστημα: οποιεσδήποτε αντιρρήσεις τις αντιμετωπίζει σαν να προέρχονται από μέσα, κι έτσι εύκολα τις εξουδετερώνει ή τις εντάσσει στο ίδιο σύστημα». Μέσα στο ίδιο το πρόγραμμα της παράστασης δίνονται πληροφορίες για τη ζωή της ίδιας της Μέλανι Κλάιν, για την θυελλώδη σχέση με την κόρη της, Μελίτα, αλλά και τις ισχυρές συγκρούσεις ανάμεσα στις διαφορετικές ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις, ακόμα και στις επιστημονικές συναντήσεις της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας. Ένα ακόμη δυνατό βίωμα, αφυπνίζεται καθώς θυμάμαι να περπατάω στο δρόμο για το θέατρο των Εξαρχείων. Έπειτα πολύ δυνατή παράσταση με τρεις γυναίκες να φέρνουν επί σκηνής μια δυνατή ιστορία με συγκρούσεις εσωτερικές μέσα στο άτομο, οικογενειακές, αλλά και σε επιστημονικό επίπεδο τονίζοντας με έναν τρόπο την αξία της ατομικής ευθύνης και την μοναδικής ιστορίας που κάθε άνθρωπος βιώνει σε αυτό το σύμπαν. Πολλών κατευθύνσεων ερμηνευτικές προεκτάσεις και συμπεράσματα είναι δυνατό να δωθούν. Θα μείνω στο βίωμα της παράστασης και στην επιλογή να έρθουν προς διάλογο, τολμηρά ζητήματα σχέσεων, με έναυσμα τη βιογραφία μιας ψυχαναλύτριας.
Μέσα στο λόγο που γίνεται για την Κυρία Κλάιν, δεν μπορώ να παραλείψω το αφιέρωμα στην Ελένη Χατζηαργύρη που συμπεριλαμβάνεται στο αναμνηστικό μου πρόγραμμα. Σε μια συνέντευξη στον Κώστα Γεωργουσόπουλο, μεταξύ άλλων μιλάει για τις αναμνήσεις της από το θέατρο με τον Κάρολο Κουν: «Όμως μέσα σε αυτή τη θολή ατμόσφαιρα απ’ τους καπνούς κινούνταν παιδιά -πεινασμένα- σαν σε όνειρο. Μεταμορφώνονταν σε ήρωες του Τσέχωφ, του Ίψεν κλπ.», λέει.
Στο σημείο αυτό έρχεται και επανέρχεται στο νου μου διαρκώς ένα βιβλίο. Ένα βιβλίο που είχα προμηθευτεί από την αρχή της φοίτησής μου στη Σχολή Δραματικής Τέχνης, όταν κάναμε τη θεωρητική και βιωματική έρευνα στο συναίσθημα σε συνδυασμό με επιρροές από τη Στέλλα Άντλερ και τον Μιχαήλ Τσέχωφ. Εκτός από τα συγγράμματα του Daniel Goleman, που μελετούσα από τότε και άλλα κείμενα που έχουν μπει στο πεδίο έρευνάς μου τα τελευταία έτη, όπως των Robert Emmons, Dacher Keltner και Martin Seligman και άλλων, υπάρχει ένα βιβλίο στο οποίο επιστρέφω όταν μέσα στις αντιξοότητες, θέλω να φορτίσω θετικά το πεδίο μου. Αυτό μου χρειάζεται στη θεωρητική έρευνα, στην έρευνα κατά τη μεθοδολογία κάποιων εργαστηρίων, προσωπικής προετοιμασίας, εργασιών coaching, ακόμα και προσεγγίσεις σκηνοθεσίας. Είναι το βιβλίο μιας Καθηγήτριας Ψυχολογίας από τη Ζυρίχη, της Verena Kast, μεταφρασμένο κυκλοφόρησε στη χώρα μας από τις εκδόσεις Στιγμή και έχει τον τίτλο Χαρά, Έμπνευση και Ελπίδα. Με ειλικρινή αίσθηση αμοιβαιότητας παραθέτω ακολούθως κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το βιβλίο που έχω επιλέξει.
Σε ένα κεφάλαιο του βιβλίου, συγγραφέας μιλάει για τη χαρά ως δύναμη ανύψωσης, λέγοντας: «Ίσως να το ξέρετε πως όταν γελάτε, οι άκρες του στόματός σας, κατά κανόνα στρίβουν προς τα επάνω. Το πρόσωπό σας στρέφει προς τα επάνω. Τα μάτια αρχίζουν να λάμπουν. Λάμψη και ακτινοβολία είναι εκφράσεις το υ προσώπου. Πηδάς από χαρά ή τουλάχιστον θέλεις να πηδήξεις. Η χαρά έχει σα συνέπεια την εξισορρόπηση της βαρύτητας, και για αυτό αντιπροσωπεύει τη δύναμη της ανύψωσης. Δεν είναι λοιπόν καθόλου παράξενο ότι πάντα ακούμε πως η χαρά είναι παιχνιδιάρα. Με τη χαρά ξεπερνάμε τις αντιστάσεις και βρίσκουμε έναν τρόπο να ξεπερνάμε τον εαυτό μας».
Έπειτα μας λέει πως σε κάποιες περιόδους της ζωής μας χρειάζεται να βιώνουμε τις εμπειρίες, ανακαλύπτοντας… ξανά τη χαρά: «Η χαρά συνοδεύεται από την εξαφάνιση του άγχους και του πόνου. Αν ζείτε υπό πίεση, αν κάτι δυσάρεστο σας αναστάτωνε, θα νιώσετε χαρά – και μάλιστα μεγάλη – όταν φύγει μια τέτοια πίεση. Αυτό βλέπουμε καθαρά στη θεραπεία εκείνων που πενθούν. Φτάνουν στο σημείο που έχουν την αίσθηση, ‘Μα τώρα μπορώ να ζήσω πάλι’ η κατάθλιψη μου φεύγει’ και ανακαλύπτουν και πάλι την τεράστια ευχαρίστηση που δίνουν τα δέντρα, η ζωή και οι άλλοι άνθρωποι».
Μέσα σε μια δημιουργική προσέγγιση μας προσκαλεί να κάνουμε μια… βιογραφία χαράς, γράφοντας χαρακτηριστικά: «Η έρευνα πάνω στα συναισθήματα και η θεραπευτική εργασία πάνω σε αυτά πρέπει να έχουν βιογραφικό προσανατολισμό, γιατί τα συναισθήματά μας έχουν μια ιστορία. Έτσι είναι και η χαρά μας έχει κι αυτή μια ιστορία, που μπορούμε να την εξετάσουμε υποβάλλοντας ασκήσεις σαν και αυτές: Τι μου έχει δώσει χαρά στη ζωή μου; Πώς έχω εκφράσει αυτή τη χαρά; Πώς η χαρά έχει επηρεάσει την εμπειρία μου για τον εαυτό μου; Πώς ελέγχω τη χαρά μου; Τι είναι αυτό που τη χαλάει; Αυτές είναι ερωτήσεις που μπορούμε να αναλογιζόμαστε σε όλη μας τη ζωή. Ή μπορούμε να αναλογιστούμε πως η χαρά που βιώνουμε τώρα διαφέρει από τη χαρά που νιώθαμε όταν ήμασταν μικρά παιδιά. Αυτά μπορούν να γίνουν πολύ συστηματικά, με την ανασυγκρότηση μιας βιογραφίας της χαράς. Σας ενθαρρύνω να γράψετε μια για τον εαυτό σας.»
Στο στοιχείο του Διόνυσου αναφέρεται εκτενώς στη μελέτη της χαράς που διεξάγει η συγγραφέας, ένα απόσπασμα μεταφέρω εδώ: «Στον Διόνυσο μπορούμε να δούμε τη συμβολική έκφραση μιας δέσμης συναισθημάτων που περικλείουν την έμπνευση, τη μέθη και την έκσταση, στα πρόθυρα του να γίνουν ελπίδα. Έχοντας κάνει τη διαδρομή από το υπαρξιακό συναίσθημα της μανίας και της κυκλοθυμίας έως την πιο έντονη παρόρμηση, την ιδεοφυγή και την ενόραση, πλησιάζουμε τώρα τα πιο απομακρυσμένα νερά του βασιλείου της έξαρσης, όπου οι επιθυμίες μας παίρνουν τη μορφή παραφροσύνης, τρέλας και ενθουσιασμού.»
Κατανοώντας τις δύσκολες πλευρές μας, με κατεύθυνση την ευτυχία, μπορούμε να αυξήσουμε τις στιγμές απόλαυσης στη ζωή μας, για αυτές τις αντιθετικές καταστάσεις και την ανταπόκριση σε αυτές, σημειώνει: «Για να γνωρίσουμε τις δύσκολες πλευρές μας, που συχνά μας κάνουν αυτό που είμαστε, πρέπει να μπορούμε να κατανοήσουμε και να παραδεχτούμε το πόσο έχουμε υποφέρει, τις δυστυχίες μας, τις συμφορές μας. Όμως είναι εξίσου σημαντικό να ξέρουμε τις δυνάμεις μας, να βλέπουμε τις οάσεις της ευτυχίας μας όταν αυτές προβάλλουν και διαγράφονται στην ιστορία της ζωή μας, και να παραδεχόμαστε τη βαρύτητα που έχουν οι ικανότητές μας, παρ’ όλα όσα μας συμβαίνουν, κα να απολαμβάνουμε βαθιά τις ευτυχίες μας.»
Μέσα στο βιβλίο της Χαρά, Έμπνευση και Ελπίδα, η Verena Kast, τονίζει πως «Η φυσική σπουδαιότητα και παραδοχή του εαυτού μας, που δεν έχει ανάγκη από απόδειξη, οδηγεί στο ξάνοιγμα.»
Επιλογικά…
Γνωρίζει ο άνθρωπος πώς να «χρησιμοποιήσει» τον εγκέφαλο;
Σχετικά με τον ανθρώπινο εγκέφαλο, μέσα στο βιβλίο της Mara Diersen, ‘Πώς μαθαίνει και θυμάται ο εγκέφαλος;’, βρίσκουμε απόσπασμα του Arthur Koestler, που μας λέει: «Ο εγκέφαλος είναι το μοναδικό παράδειγμα όπου η εξέλιξη προίκισε ένα είδος με ένα όργανο που δε γνωρίζει πώς να το χρησιμοποιήσει’ ένα όργανο πολυτελείας, που ο άνθρωπος θα μάθει να χρησιμοποιεί κατάλληλα μόνο μετά από χιλιάδες χρόνια, αν τα καταφέρει». Ερωτήματα που ταξιδεύουν μέσα στους αιώνες, βρίσκονται και στα θεατρικά κείμενα, από τις Βάκχες και τον Άμλετ μέχρι το σύγχρονο συγγραφικό περιβάλλον. Η ανθρώπινη συνείδηση εγείρει τα σχετιζόμενα μαζί της αινίγματα. Από τη μεταφορά της διαπίστωσης στην αρχή αυτού εδώ «του χειρόγραφου», της… αγαπημένης μου Οφηλίας, οδηγήθηκα μέσω προσωπικών βιωμάτων σε τρεις παραστάσεις που είχα η ίδια δει, όταν παίζονταν στα θέατρα της Αθήνας.
Μέσω του αρχείου μου, επανέφερα στο σήμερα τα ερωτήματα, καθώς με παρόμοιους τρόπους συνεχίζουν να υφίστανται. Σε αυτές τις τρεις παραστάσεις γίνεται λόγος για χαρακτηριστικά της ψυχικής υγείας του ανθρώπου μέσα στην κοινωνία. Οι επιστήμες προοδεύουν, στα καλλιτεχνικά εργαστήρια γίνονται ζυμώσεις και άνθρωποι συνεχίζουν τις πορείες τους. Η τεχνολογία εισβάλλει πλέον στη ζωή μας, φέρνοντας ιλιγγιώδεις αλλαγές και κάνοντας έκκληση για προσαρμογές. Τίθεται παράλληλα διαρκώς το θέμα της βιωσιμότητας. Σε ποιο βαθμό η μέριμνά της κοινωνίας για την ψυχική υγεία μπορεί να συνδεθεί με τη δράση για τη βιωσιμότητα στον πλανήτη και πώς μπορούν οι παραστατικές τέχνες να έχουν συμβολή σε αυτό; Αν κάτι μου μένει από αυτά τα τρία θεατρικά, σαν ένα κεντρικό σημείο είναι η διάθεση της στήριξης, της βοήθειας προς τον άνθρωπο που εκείνη τη στιγμή χρειάζεται έναν άνθρωπο δίπλα του, έναν άνθρωπο που με ό,τι εν πάσει περιπτώσει, εκείνη την ώρα γνωρίζει, μπορεί να βοηθήσει. Σε αυτό το σημείο αλιεύω τα ψήγματα της ανθρώπινης εξέλιξης, που με έναυσμα το θέατρο μεταγγίζονται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Και το μυστήριο συνεχίζει καλώντας μας να ρίξουμε το προσωπικό μας φως…
Καθώς η αγάπη μου για το θέατρο είναι μεγάλη, αυτόν το μήνα διερευνώ κάποιες από τις πολυάριθμες διαστάσεις αυτής της σχέσης. Ο ελληνικός χώρος σχετίζεται με δυνατούς δεσμούς με την τέχνη του θεάτρου που έχει μια βαθιά παράδοση μέσα στους αιώνες. Ακόμα και σήμερα οι αρχαίοι τόποι με θέατρα είναι πόλος έλξης για ανθρώπους από κάθε σημείο του πλανήτη. Ο χώρος, οι ιστορικές αναφορές, αλλά και τα όσα διαδραματίζονται μεταξύ των ανθρώπων είναι αξιοθαύμαστα, προάγοντας δυνατότητες του ανθρώπου όπως η δημιουργία, η έκφραση και η ποικιλόμορφη επικοινωνία. Μέσα από το ταξίδι μου στο χωροχρόνο της θεατρικής δημιουργίας, επέλεξα σήμερα να εστιάσω επιγραμματικά σε κάποιες εκφάνσεις που συντελούν στην ποιότητα της ανθρώπινης εμπειρίας όταν σχετίζεται με το θέατρο και αυτές αναφέρονται εδώ:
Γνώση: Το θέατρο αποτελεί ένα μέσο μέσω του οποίου μπορεί κανείς να εξερευνήσει ιστορικά, κοινωνικά και φιλοσοφικά θέματα. Η θεατρική εμπειρία ενισχύει τη γνώση πάνω σε πολιτισμικές, διεπιστημονικές και κοινωνικές πτυχές, δίνοντας στους θεατές τη δυνατότητα να μάθουν και να συνειδητοποιήσουν νέες προοπτικές προσέγγισης των ζητημάτων που τους ενδιαφέρουν.
Δημιουργικότητα: Η συμμετοχή σε θεατρικά έργα ή εργαστήρια ενθαρρύνει τη δημιουργική έκφραση. Οι συμμετέχοντες αναπτύσσουν τη φαντασία τους και μαθαίνουν να εκφράζουν ιδέες μέσω της δραματικής τέχνης. Ο Ken Robinson, στο βιβλίο Η άλλη λογική, αναλύει διεξοδικά σχετικά τη δημιουργικότητα της ανθρώπινης φύσης και αναφέρει, χαρακτηριστικά: «Η δημιουργικότητα είναι ένα βήμα πάνω από τη φαντασία. Η φαντασία μπορεί να είναι ολότελα ιδιωτική υπόθεση εσωτερικής συνείδησης… Το να αποκαλέσεις κάποιον δημιουργικό σημαίνει πως δρα παράγοντας κάτι με τρόπο ενσυνείδητο.»
Έκφραση: Το θέατρο παρέχει ένα πλαίσιο όπου οι άνθρωποι μπορούν να εκφράσουν συναισθήματα και ιδέες με μοναδικό τρόπο. Είναι μια διαδικασία που βοηθάει τα άτομα να κατανοήσουν, να επεξεργαστούν και να εκφράσουν δημιουργικά τις σκέψεις τους.
Αναψυχή: Το θέατρο είναι επίσης μια πηγή διασκέδασης και ψυχικής ανάτασης, προσφέροντας ένα διάλειμμα από την καθημερινότητα και τον στρες μέσω της αφήγησης των ιστοριών, της επικοινωνίας των δημιουργικών κειμένων, της ανταλλαγής ερεθισμάτων και ιδεών, τον συνδυασμό καλλιτεχνικών ρευμάτων όπως του χορού και της μουσικής. Ανάλογα με το θέαμα μπορεί να είναι μια πηγή απόλαυσης ή λύτρωσης για τους ανθρώπους.
Συναίσθημα: Η θεατρική τέχνη μπορεί να συμβάλλει στη βαθιά συναισθηματική κατανόηση και την έκφραση. Μέσα από τους θεατρικούς ήρωες και χαρακτήρες ο καλλιτέχνης και το κοινό συνδέονται με κρυφά και φωτεινά σημεία της ανθρώπινης φύσης. Τα θεατρικά κείμενα είναι ένας παγκόσμιος πλούτος αναφορών και έρευνας του αινίγματος της ανθρώπινης φύσης. Μέσω της φωνής, της κίνησης, της αλληλεπίδρασης μεταξύ δημιουργών και κοινού και της συνύπαρξης οι άνθρωποι μαθαίνουν όλο και περισσότερα στοιχεία για το συναισθημετικό κόσμο μέσω της δια ζώσης συναισθηματικής εμπειρίας.
Επικοινωνία: Το θέατρο είναι μια άμεση μορφή επικοινωνίας. Μέσω της ερμηνείας των ρόλων και των διαλόγων, το θέατρο διδάσκει τεχνικές επικοινωνίας και βοηθά στη βελτίωση της αυτογνωσίας και της άμεσης προσωπικής αλληλεπίδρασης.
«Καινοτομία είναι η διαδικασία εφαρμογής νέων ιδεών στην πράξη. Η καινοτομία είναι εφαρμοσμένη δημιουργικότητα.» Ken Robinson, Άλλη Λογική
Η τέχνη του θεάτρου μπορεί να «δανείσει» χαρακτηριστικά σε άλλους τομείς μάθησης και εκπαίδευσης ώστε να συμβάλλει σε μια ουσιαστική διαδικασία μεταμόρφωσης.
Εκπαίδευση και θεατρικά εργαστήρια: Βιωματική μάθηση και συναισθηματική επίγνωση.
Τα θεατρικά εργαστήρια προσφέρουν μια πρακτική προσέγγιση στη μάθηση. Συμμετέχοντας σε αυτά, τα άτομα μπορούν να αποκτήσουν πολλές δεξιότητες που σχετίζονται με την ανθρώπινη φύση όπως επίσης με τη δραστηριότητα του ανθρώπου σε κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο. Μέσα από ασκήσεις, οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να:
Συνδέονται με το σώμα τους, βελτιώνοντας τη σωματική τους αίσθηση και ευελιξία.
Αναπτύσσουν κοινωνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες, μέσω της διαδραστικότητας των παιχνιδιών και των ασκήσεων.
Ενισχύουν τη συναισθηματική τους επίγνωση, καθώς μαθαίνουν να αναγνωρίζουν, να εκφράζουν και να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους μέσω της τέχνης.
Δράσεις που συμπεριλαμβάνουν το θέατρο και την τέχνη μπορεί να ενισχύσουν την αντίληψη για τη σύγχρονη βιωσιμότητα, καθώς μπορούν να προάγουν την προσωπική ανάπτυξη και την κοινωνική ευημερία, διδάσκοντας έναν ολοκληρωμένο τρόπο ζωής που υποστηρίζει τη συνειδητοποίηση και την ενσυναίσθηση των κοινωνικών συστημάτων.
Αυτό το μήνα διερευνώ και επικοινωνώ πώς το θέατρο μπορεί να εμπλουτίσει τις ανθρώπινες σχέσεις, το coaching και την προσωπική ανάπτυξη, καθώς και να προσφέρει εργαλεία για την ανάπτυξη δεξιοτήτων που είναι χρήσιμες σε όλες τις πτυχές της ζωής.
Στην εκπαίδευση, τη μάθηση και τη σχέση τους με την παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη και την αγορά εργασίας καθοδηγήθηκε η εστίαση κατά την τρίτη ημέρα του GenAI Summit SE Europe 2024, που φιλοξενήθηκε στο Ίδρυμα Ευγενίδου στις 29.2.2024-2.3.2024. Μέσα από μια σειρά παρουσιάσεων, πάνελς, εργαστηρίων και εποικοδομητικών συζητήσεων, οι συμμετέχοντες άντλησαν πληθώρα στοιχείων για τις διαστάσεις της εφαρμογής της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης. Διοργανωτές και κοινό συνυπήρξαν σε μια διαδικασία γνωστοποίησης θεωρητικών και πρακτικών στοιχείων για αυτή την εξέλιξη της σύγχρονης τεχνολογίας.
Το πρωί της τρίτης ημέρας έγινε η παρουσίαση της Ελενας Χατζηαθανασιάδου από την OpenAI. Μεταφέροντας το κλίμα της OpenAI μέσα από μηνύματα των εργαζόμενων στα έργα της, η Έλενα Χατζηαθανασιάδου μετέδοσε μια ατμόσφαιρα συνεργασίας ανθρώπινου δυναμικού προκειμένου να υπάρχει βελτίωση των τεχνολογιών που παρέχει η εταιρία στην κοινωνία και στους ανθρώπους. Στην παρουσίαση για το κοινό του GenAI Summit SE Europe 2024, μετέδοσε το μήνυμα του CEO της OpenAI, Sam Altman, για το νέο πρόγραμμα, ‘Residency program’: «Αυτό το πρόγραμμα είναι ένας άριστος τρόπος για άτομα που είναι περίεργα, παθιασμένα και έχουν δεξιότητες να οξύνουν την εστίασή τους στην τεχνητή νοημοσύνη και τη μηχανική μάθηση– και να μας βοηθήσουν να επινοήσουμε το μέλλον».
Το μέλλον της εργασίας σε οργανισμούς στη χώρα μας σε σχέση με τις παγκόσμιες εξελίξεις αναπτύχθηκε στο πάνελ για με τη Μαρία Γιαννιού, την Αμαλία Κωνσταντακοπούλου, τη Νάνσυ Ζαχαριάδου και τον Κώστα Βαβαρούτα. Η συντονίστρια του πάνελ, Μαρία Γιαννιού είναι πιστοποιημένη coach ενδυνάμωσης και ηγεσίας και εκπαιδεύτρια σε εταιρικό περιβάλλον, η συμμετέχουσα ομιλήτρια Αμαλία Κωνσταντακοπούλου είναι συνιδρύτρια και director στην NGO, The Tipping Point, η Νάνσυ Ζαχαριάδου Director για τις πολιτιστικές και κοινωνικές πρωτοβουλίες του ομίλου στην Τράπεζα Πειραιώς και ο Κώστας Βαβαρούτας HR Director Cenergy Holdings & Sidenor Group. Σε αυτή τη συζήτηση αναπτύχθηκαν ενδιαφέρουσες οπτικές σχετικά με το μέλλον της αγοράς εργασίας. Η προσέγγιση που γίνεται είναι ότι καθώς συντελούνται διαρκώς αλλαγές στα εργασιακά περιβάλλοντα, οι άνθρωποι έχουν την ευκαιρία της διαρκούς μάθησης και εξέλιξης. Οι άνθρωποι χρειάζονται νέες δεξιότητες και όσοι μένουν κοντά στις εξελίξεις της εργασίας, διατηρούν την παρουσία τους σε αυτήν. Ένα από τα ουσιαστικά ζητήματα που τέθηκαν στο πάνελ αυτό είναι ότι η δεξιότητα του να θέτει ο άνθρωπος σωστές ερωτήσεις αναδεικνύεται κεντρικής σημασίας για το περιβάλλον νέων τεχνολογιών και παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης.
Η εστίαση την εκπαίδευση και στο ποιοι τρόποι υπάρχουν για να χτιστεί μια καλή σχέση του ανθρώπου με την τεχνολογία στο σχολείο και στο Πανεπιστήμιο αφορά στο πάνελ που συντόνισε η Ιωάννα Ταούκη (Instructional designer στην εταιρεία 100mentors). Η Πέπη Μέλη (υπεύθυνη για την εμπειρία μάθησης και την έρευνα στην 100mentors), ο Κώστας Καρπούζης, Δρ στο τμήμα Επικοινωνίας Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου και δύο συμμετέχουσες εκπαιδευτικοί από τον κλάδο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ανέπτυξαν διάλογο σχετικά με το πώς η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να συμβάλλει στην εκπαιδευτική διαδικασία, ώστε να δομείται μια πιο ομαλή σχέση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας για τα άτομα. Έγινε παρουσίαση της εφαρμογής 100mentors με την προσέγγιση να υπάρχει σύνδεση της τεχνολογίας με τoν ανθρώπινο παράγοντα, στο πλαίσιο δόμησης μιας καλής σχέσης της μάθησης με τα εργαλεία της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης.
Η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη είναι εδώ και θέτει ποικίλα ζητήματα και ερωτήματα. Ένα από τα πιο καίρια είναι οι εκφάνσεις της ανταπόκρισης του ανθρώπου σε αυτό που συμβαίνει. Για παράδειγμα, σε τομείς εκπαιδευτικής, ηθικής, ψυχολογικής διάστασης η παγκόσμια κοινότητα ερευνά σε θεωρία και προβαίνει σε πρακτικά βήματα ενσωμάτωσης της παραγωγικής νοημοσύνης. Στην κοινωνία, στην εκπαίδευση, στην αγορά εργασίας αυτά τα διαβήματα είναι ακόμα σε αρχικό στάδιο, υπάρχει απόσταση να διανυθεί. Η συμβολή του ανθρώπου στις διαδικασίες αναθεωρείται και οι ευκαιρίες είναι εκεί για πολλούς κλάδους που αφορούν στην ενσωμάτωσή της με όσο γίνεται πιο εποικοδομητικό τρόπο.
Καθώς οι προκλήσεις εντοπίζονται, τα σκοτεινά σημεία διερευνώνται παράλληλα. Με την έρευνα διαφαίνονται οι ευκαιρίες και οι λύσεις. Το GenAI Summit SE Europe ανοίγει διάλογο παρέχοντας νέες δυνατότητες λύσεις. Οι συμμετέχοντες άνθρωποι καταθέτουν τα αποτελέσματα έρευνας, τις εμπειρίες και το έργο τους. Φέρνουν τη χώρα μας σε σχέση με το παγκόσμιο γίγνεσθαι σχετικά με την πρόοδο στην παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη, επιχειρώντας να συμβάλλουν στο να καλλιεργηθεί μια υγιής σχέση μεταξύ των νέων τεχνολογιών και του ανθρώπου.
Η πρόοδος μας συμπαρασύρει, αλλά εμείς συνεχώς αναδυόμαστε από αυτήν, για να μη χάσουμε εντελώς την επαφή με την πραγματικότητα, για να μη γίνουμε εντελώς προοδευτικοί, παρανοϊκοί.
Vilém Flusser, η Γραφή
Καθώς εκτυλίσσεται το Σαφάρι της Τεχνητής Νοημοσύνης, εγείρονται ερωτήματα που χρειάζονται απαντήσεις. Σημειώνω εδώ ότι ανοίγω διάλογο κυρίως για το πεδίο που έχει ονομαστεί παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη (generative Ai) το οποίο έχει αναδυθεί σχετικά πρόσφατα. Μετά τη έκρηξη που συντελέστηκε με το άνοιγμα στην αγορά του ChatGPT, διαφορετικοί τομείς της κοινωνίας εργάζονται προκειμένου να δοκιμάσουν και να ενσωματώσουν τη αλλαγή, ενώ παράλληλα αναπτύσσουν διάλογο για τα πιθανά σκοτεινά σημεία που ενέχει αυτή η έκβαση της πορείας της τεχνολογίας. Καθώς κάθε άνθρωπος, η σύγχρονη γυναίκα δέχεται επιπτώσεις από το φαινόμενο, επιλέγω λοιπόν να καταπιαστώ με αυτό δίνοντας κάποια από τα στοιχεία που αποκόμισα από προσωπική έρευνα και εμπειρία με όσο πιο απλό τρόπο είναι εφικτό αυτό να συντελεστεί.
Ένα αινιγματικό ταξίδι στην αρχή του
Σε ένα στοιχείο φαίνεται να συγκλίνουν τα δεδομένα που παραδίδονται σχετικά με την παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη στους τομείς στην κοινωνία, είναι σε πολύ αρχικό στάδιο της πρακτικής εφαρμογής της. Στο κείμενο αυτό εστιάζω κυρίως σε δεδομένα που βρίσκονται σε άρθρο του Economist, σχετικά με την παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη και το βαθμό ενσωμάτωσης της στην αγορά. Έχω αναφέρει σε προηγούμενο post, ότι στην Αμερική οι εταιρείες δαπανούν, κατά μέσο όρο, περίπου το 8% του προυπολογισμού τους για την τεχνολογία σε αντιπαραβολή προς τον τομέα της εκπαίδευσης, που διαθέτει 2%-5% του προϋπολογισμού για τον κλάδο της τεχνολογίας.
Με τις πρόσφατες εξελίξεις στον κλάδο της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης, η εταιρεία Nvidia, η οποία σχεδιάζει τσιπ που χρησιμοποιούνται για την εκπαίδευση και τη λειτουργία μοντέλων όπως το gpt-4, ανέφερε τα αποτελέσματα του τέταρτου τριμήνου, εκτοξεύοντας την αξία της στην αγορά στα 2 τρισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με τον Economist.
Η ai mania, κατά το ίδιο άρθρο, αύξησε επίσης τις τιμές των μετοχών άλλων τεχνολογικών κολοσσών, συμπεριλαμβανομένης της Alphabet (η εταιρική μητρική εταιρεία της Google), της Amazon και της Microsoft, οι οποίοι ξοδεύουν πολλά για την ανάπτυξη της τεχνολογίας.
Οι πωλήσεις ωστόσο, φαίνεται ότι παραμένουν ακόμα σε σχετικά χαμηλά επίπεδα. Τον περασμένο χρόνο, η τεχνητή νοημοσύνη αντιπροσώπευε μόνο το ένα πέμπτο περίπου της αύξησης των εσόδων στο Azure, το τμήμα cloud-computing της Microsoft και τις σχετικές υπηρεσίες. Η Alphabet και η Amazon δεν αποκαλύπτουν τις πωλήσεις τους, αλλά οι αναλυτές υποπτεύονται ότι είναι χαμηλότερες από αυτές της Microsoft.
Χρειάζεται ακόμα χρόνος
Ένα μάθημα από προηγούμενες τεχνολογικές καινοτομίες είναι ότι, σε επίπεδο οικονομίας, χρειάζονται χρόνια για να αποδώσουν. Ο μέσος εργαζόμενος στη μέση επιχείρηση χρειάζεται χρόνο για να συνηθίσει σε νέους τρόπους εργασίας. Τα κέρδη παραγωγικότητας από τον προσωπικό υπολογιστή ήρθαν τουλάχιστον μια δεκαετία αφότου έγινε ευρέως διαθέσιμος.
Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα της Boston Consulting Group (BCG), η πλειονότητα των στελεχών είπε ότι θα χρειαστούν τουλάχιστον δύο χρόνια για να «ξεπεραστεί η διαφημιστική εκστρατεία» γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη.
Κλάδοι στους οποίους εφαρμόζεται
Ορισμένοι από τους κλάδους που έχει βρει εφαρμογή, σύμφωνα με το άρθρο του Economist, είναι αυτοί των δικηγόρων, των επενδυτικών τραπεζών, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των καλλυντικών. Συγκεκριμένα παραδείγματα εταιρειών αναφέρονται σε σχέση με τους τρόπους που έχουν ενσωματώσει την παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη στις λειτουργίες τους.
Δικηγόροι: Οι δικηγόροι φαίνεται ότι ήταν από τους πρώτους που υιοθέτησαν. Η Allen & Overy, μια μεγάλη δικηγορική εταιρεία, συνεργάστηκε με τη Harvey, μια startup, για να αναπτύξει ένα σύστημα που χρησιμοποιούν οι δικηγόροι της για να βοηθήσουν σε στοιχεία από την επιμέλεια έως την ανάλυση συμβάσεων.
Επενδυτικές Τράπεζες: Οι επενδυτικές τράπεζες χρησιμοποιούν την τεχνητή νοημοσύνη για να αυτοματοποιήσουν μέρος της ερευνητικής τους διαδικασίας.
Μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Η Pinterest, εταιρεία μέσων κοινωνικής δικτύωσης, λέει ότι βελτίωσε τη συνάφεια των αποτελεσμάτων αναζήτησης των χρηστών κατά δέκα ποσοστιαίες μονάδες χάρη στην παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη. Σε πρόσφατη κλήση κερδών, ο CEO της Pinterest, Bill Ready, είπε ότι τα νέα μοντέλα ήταν 100 φορές μεγαλύτερα από αυτά που χρησιμοποιούσε προηγουμένως η εταιρεία.
Εταιρεία Καλλυντικών: Η L’Oréal, μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες καλλυντικών στον κόσμο, έχει τραβήξει τα βλέμματα των επενδυτών καθώς βελτιώνει την Betiq, ένα εσωτερικό εργαλείο μέτρησης και να βελτιώσει τη διαφήμιση και την προώθηση της εταιρείας. Η L’Oréal ισχυρίζεται ότι η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη (generative ai) δημιουργεί ήδη «αυξήσεις παραγωγικότητας έως και 10-15% για ορισμένες από τις επωνυμίες μας που το έχουν αναπτύξει».
Ανθρώπινη Συμβολή στην εφαρμογή
Αναφορά της Accenture λέει ότι o αντίκτυπος της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης στο χώρο εργασίας θα εξαρτηθεί από τον τρόπο εφαρμογής της και τους τρόπους που ρυθμίζεται και ενσωματώνεται σε διάφορες βιομηχανίες και οργανισμούς.
Σε online webinar που διοργανώθηκε από το King’s College London με συμμετοχή επιστημόνων για να αναπτυχθεί εποικοδομητικός διάλογος σχετικά με ζητήματα που αφορούν στην παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη και την ηθική, οι συμμετέχοντες μίλησαν για εκφάνσεις που μπορεί να έχει σε κλάδους όπως: η πληροφορική, η νομική και η φιλοσοφία. Στο πάνελ συμμετείχαν: Co-Chair Professor Steven Connor, Professor of Living Well with Technology in Faculty of Arts & Humanities; Co-Chair ProfessorMarion Thain, Executive Dean of the Faculty of Arts & Humanities, Professor of Culture & Technology; Dr Kate Devlin, Reader in Artificial Intelligence & Society in the Department of Digital Humanities; Professor Mateja Durovic: Professor of Law and Technology at the Dickson Poon School of Law; Director of the Centre for Digital Law; Co-Director of the Centre of Technology, Ethics, Law and Society at King’s; Dr Sanjay Modgil: Reader in Artificial Intelligence, Department of Informatics; visiting Professor at the Department of Philosophy, University of Milan. Η Dr Kate Devlin εισήγαγε τη διάσταση ότι η τεχνητή νοημοσύνη δημιουργείται από επιτελεία στα οποία συμμετέχουν πολλοί άνθρωποι και σχετικό ανθρώπινο δυναμικό που καλύπτει πολυάριθμες ειδικότητες εργασίας. Ο Καθηγητής Mateja Durovic, ανέφερε ότι πρόκειται για ένα στοιχείο που εγείρει ζητήματα και προκλήσεις για τον κλάδο της νομικής και της νομοθεσίας, αλλά και για την κατάρτιση αποτελεσματικών πλαισίων για την εύρυθμη εφαρμογή της στην κοινωνία. O Dr Sanjay Modgil, επεσήμανε ότι μια οπτική που θέλει να εισάγει στο πεδίο του διαλόγου για την τεχνητή νοημοσύνη είναι ότι ένα χαρακτηριστικό που έχουν τα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης είναι η έλλειψη καρδιάς.
Η παραγωγική τεχνητή νοημοσύνη είναι εδώ, πεδίο ανοιχτό μαζικά πλέον για τον σύγχρονο άνθρωπο. Οι δυνατότητες, οι ευκαιρίες και οι προκλήσεις που προσφέρονται είναι πολλές με αποτέλεσμα να χρειάζεται κάθε άνθρωπος να καταρτίσει τον προσωπικό του χάρτη για τη χρήση της. Καθώς η έρευνα και η εφαρμογή της γιγαντώνεται, τα ζητήματα και οι προκλήσεις είναι εκεί προκειμένου οι άνθρωποι να αναπτύξουν μια υγιή σχέση μαζί της, επωφελούμενοι από το θετικό της φορτίο. Σε κάθε περίπτωση, η γνώση και ο διάλογος δρομολογούν μια όσο γίνεται πιο εποικοδομητική χρήση της.
