Τι είναι το δέος;

“Awe is the feeling of being in the presence of something vast that transcends your current understanding of the world.”

Dacher Keltner, AWE, The New Science of Everyday Wonder and How It Can Transform Your Life.

Δέος είναι η αίσθηση του να βρίσκεσαι μπροστά σε κάτι τεράστιο που ξεπερνά την ‘τρέχουσα’ κατανόησή σου για τον κόσμο. Σε αυτή την προσέγγιση έχουν καταλήξει, ερευνητές σε πανεπιστήμιo στην Καλιφόρνια, στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στις αρχές της ανθρώπινης ιστορίας, το δέος σχετιζόταν με τα συναισθήματα προς τα θεϊκά όντα, όπως τα πνεύματα που πίστευαν, οι ελληνικές οικογένειες, ότι φρουρούσαν τις τύχες τους, μας λέει σε άρθρο του ο Dacher Keltner, Ph.D., Καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Berkeley, στην Καλιφόρνια. Εδώ και κάποια χρόνια, τολμώ να πω, παρακολουθώ την έρευνα σχετικά με αυτό που στα αγγλικά αποκαλείται ‘awe’, και που στα ελληνικά προσεγγίζεται με τη λέξη ‘δέος’. Από παιδί θυμάμαι να μένω έκθαμβη μπροστά σε όμορφα γεγονότα, σε λουλούδια, σε θεατρικές παραστάσεις, σε παιχνίδια ή σε πίνακες ζωγραφικής. Με τα χρόνια αποκαλούσαμε αυτό το βίωμα κάποιες φορές θαυμασμό, κάποιες άλλες ως δέος. Ειλικρινά μου κεντρίζει το ενδιαφέρον. Θυμάμαι έντονα πως μια από τις πιο χαρακτηριστικές σχετικές εμπειρίες ήταν μπροστά από το καλλιτεχνικό έργο V≠L, του Ryoji Ikeda, το οποίο είχα δει σε μια έκθεση στο Παρίσι, πριν από πολλά έτη. Αρκετές φορές αναρωτιέμαι τι είναι αυτό που με κάνει να πάω σε συναυλία ή σε παράσταση χορού ή θεάτρου. Συχνά καταλήγω σε αυτή την απάντηση, είναι το δέος, αυτό το αίσθημα της εμπειρίας για τον άνθρωπο σε προσωπικό ή και συλλογικό πλαίσιο.

Σύμφωνα με άρθρο του D. Keltner, μια επανάσταση στην κατανόηση του δέους ξεκίνησε το 1757, χάρη στον Ιρλανδό φιλόσοφο Edmund Burke. Στο “A Philosophical Inquiry into the Origin of Our Ideas of the Sublime and Beautiful”, ο Burke εξήγησε πώς νιώθουμε το «Yψηλό -(Sublime)» (δέος) όχι μόνο κατά τη διάρκεια θρησκευτικών τελετουργιών ή σε κοινωνία με τον Θεό, αλλά σε καθημερινές αντιληπτικές εμπειρίες όπως ακρόαση βροντής, συγκίνηση από τη μουσική ή βλέποντας επαναλαμβανόμενα μοτίβα φωτός και σκοταδιού. Με βάση αυτά, το δέος υπάρχει στην καθημερινή ζωή. Σε μεταγενέστερες μελέτες, ανακαλύφθηκε ότι το δέος οδηγεί τους ανθρώπους στο να συνεργάζονται, και να μοιράζονται πόρους, τα οποία είναι, κατά μια έννοια, προϋποθέσεις για τη συλλογική μας ζωή. Επίσης, άλλες μελέτες έχουν εξηγήσει τη σχέση δέους-αλτρουισμού. Σύμφωνα με τα ευρήματα, η παρουσία σε «μεγάλα πράγματα» δημιουργεί έναν πιο μετριοπαθή, λιγότερο ναρκισσιστικό εαυτό, που καλλιεργεί μεγαλύτερη καλοσύνη προς τους άλλους ανθρώπους μέσα στην κοινωνία.

Μια πρώτη απάντηση, λοιπόν, στο ερώτημα «Γιατί δέος;» έρχεται, κατά το άρθρο του D. Keltner, ‘Why Do We Feel Awe?’, στο επίκεντρο. Στην πορεία της εξέλιξής μας, ως ανθρώπινο είδος κυνηγήσαμε, αναπαραχθήκαμε, μεγαλώσαμε ευάλωτους απογόνους, κοιμηθήκαμε, πολεμήσαμε και παίξαμε σε κοινωνικές συλλογικότητες, μας αναφέρει ο καθηγητής D. Keltner. Αυτή η στροφή σε πιο συλλογική ζωή, απαιτούσε μια νέα πράξη εξισορρόπησης μεταξύ της ικανοποίησης του ατομικού συμφέροντος και ενός προσανατολισμού προς την υποστήριξη της ευημερίας των άλλων μελών μιας κοινότητας. Το να βιώνουμε δέος ενδεχομένως να μας βοήθησε στο να κάνουμε αυτή τη στροφή. Ενώ οι σύντομες εμπειρίες δέους επαναπροσδιορίζουν τον εαυτό μας ως προς το συλλογικό και προσανατολίζουν τις πράξεις μας προς όφελος και των άλλων ανθρώπων. Μια δεύτερη απάντηση στην ερώτηση “Γιατί δέος;” Σχετίζεται με το τι κάνει το δέος για εσάς στην παρούσα στιγμή. Και εδώ, η επιστήμη αποδεικνύεται ξεκάθαρη: Στιγμιαίες εμπειρίες δέους διεγείρουν τo θαυμασμό και την περιέργεια, λένε οι έρευνες.

Οι γονείς το γνωρίζουν εδώ και καιρό, περιγράφει στο άρθρο του, ο D. Keltner.  Συχνά παρακολουθούν το τετράχρονο παιδί τους που θαυμάζει τα αντικείμενα στον κόσμο, σε μια διαρκή κατάσταση δέους, εμποτίζοντας τους με ατελείωτες ερωτήσεις «γιατί;». Οι βιογράφοι ανακαλύπτουν το δέος συνήθως στις μελέτες τους για τους καινοτόμους. Το δέος οδηγεί τους ανθρώπους σε ανακαλύψεις και νέες τεχνολογίες που αλλάζουν το υπάρχον παράδειγμα. Τέτοιες ήταν οι περιπτώσεις του Δαρβίνου και του Αϊνστάιν. Ο D. Keltner μας λέει ότι οι μελέτες στο Berkeley, διαπιστώνουν ότι η απλή παρακολούθηση σύντομων βίντεο με εκτεταμένες εικόνες της Γης οδηγεί τους ανθρώπους να καταλήξουν σε πιο πρωτότυπα παραδείγματα όταν τους ζητείται να ονομάσουν αντικείμενα από μια συγκεκριμένη κατηγορία (π.χ. “έπιπλα”), για να βρουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για αφηρημένες ζωγραφιές ή να επιμείνουν περισσότερο σε δύσκολα παζλ. Το δέος μπορεί επίσης να είναι σημαντικό για την καλή υγεία. Η εστίαση στο εργαστήριό στο Berkeley, είναι σε έναν κλάδο του ανοσοποιητικού συστήματος που είναι γνωστός ως σύστημα κυτοκινών. Οι κυτοκίνες είναι χημικοί αγγελιοφόροι που συχνά παράγονται από κύτταρα σε κατεστραμμένο ιστό. Πολλές κυτοκίνες προκαλούν μια ανταπόκριση, η οποία είναι σημαντική για την καταστροφή παθογόνων μικροοργανισμών και την επούλωση τραυμάτων. Από την άλλη, η ψυχολογία ανακαλύπτει ότι μια υπερδραστήρια απόκριση κυτοκίνης καθιστά ένα άτομο χρόνια άρρωστο και ευάλωτο σε ασθένειες. Με βάση τα ευρήματα σχεδιάζονται τα εργαστήρια, οι ενημερώσεις και οι εκπαιδεύσεις με σκοπό το καλό για την κοινωνία.

Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο «η επιστήμη» και «η τέχνη» του δέους μελετώνται σε σχετικά εργαστήρια στο Πανεπιστήμιο του Berkeley. «Διαθέστε χρόνο για να σταματήσετε και ανοίξτε το μυαλό σας σε εκείνα τα πράγματα που δεν καταλαβαίνετε πλήρως. Θα είστε το καλύτερο για αυτό — και, καθώς τα δικά σας αισθήματα δέους δημιουργούν κυματισμούς μέσα από πράξεις καλοσύνης, το ίδιο θα κάνουμε και εμείς οι υπόλοιποι.», προτρέπει ο συγγραφέας του άρθρου, αναφερόμενος στην καλή επίδραση του δέους στους ανθρώπους και στις κοινωνικές σχέσεις.

Εσύ σε ποιες στιγμές της καθημερινής σου ζωής βιώνεις το «δέος»;

 

Eπικοινωνία: https://feminines.gr/contact/